Hành, yếu tố thứ hai trong chuỗi 12 Nhân Duyên, biểu trưng cho các hành động có chủ ý của con người, được thực hiện qua thân, khẩu và ý. Hành đóng vai trò then chốt trong việc hình thành nghiệp, quyết định trực tiếp đến sự tiếp diễn của vòng luân hồi. Tầm quan trọng của Hành không chỉ nằm ở những tác động mà nó tạo ra trong hiện tại mà còn ở ảnh hưởng sâu rộng đến tương lai của chúng sinh.
Nguồn gốc từ Vô minh: Hành khởi sinh từ Vô minh, tức sự không thấu hiểu chân lý về vô thường, vô ngã và khổ. Chính vì không nhận thức được bản chất thực của vạn pháp, chúng sinh dễ dàng tạo ra các ý định, tư tưởng, lời nói và hành động sai lầm góp phần kéo dài chuỗi duyên khởi.
Tạo nghiệp: Các hành động xuất phát từ Hành, dù thiện hay bất thiện, đều tích lũy thành nghiệp. Nghiệp này trở thành nguyên nhân dẫn đến tái sinh và là động lực chính giữ chúng sinh bị trói buộc trong vòng luân hồi bất tận.
Thân hành: Đây là những hành động vật lý, được thực hiện bởi cơ thể. Các hành động này có thể là thiện (giúp đỡ người khác, bảo vệ sự sống) hoặc bất thiện (sát sinh, trộm cắp).
Khẩu hành: Lời nói, dù thiện lành hay tổn hại, đều mang sức mạnh tạo nghiệp. Một lời nói chân thật, từ bi có thể dẫn đến hòa hợp nhưng lời nói dối trá, ác ý có thể gieo rắc mâu thuẫn và đau khổ.
Ý hành: Ý hành bao gồm các ý định, tư tưởng và cảm xúc phát sinh từ tâm trí. Đây là nguồn cội của thân hành và khẩu hành bởi mọi hành động và lời nói đều khởi đầu từ ý niệm trong tâm.
Hành là nghiệp nhân: Mọi hành động có chủ ý được gọi là Hành đều tạo nên nghiệp nhân. Nghiệp nhân này, khi đủ duyên, sẽ trổ thành nghiệp quả, mang lại những trải nghiệm tương ứng cho chúng sinh trong đời này hoặc đời sau.
Hành trong Ngũ Uẩn: Trong cấu trúc của Ngũ Uẩn (Sắc, Thọ, Tưởng, Hành, Thức), Hành đại diện cho tập hợp các trạng thái tâm lý, ý chí và cảm xúc chi phối mọi hành động. Đây chính là yếu tố liên tục thúc đẩy và duy trì dòng chảy của nghiệp.
Chánh niệm và tỉnh giác: Để tránh tạo nghiệp bất thiện, con người cần sống chánh niệm và tỉnh giác. Việc quan sát kỹ lưỡng hành động của thân, khẩu, ý giúp nhận diện các ý niệm sai lầm từ đó ngăn ngừa chúng sinh khởi.
Thực hành Giới, Định, Tuệ:
Giới: Là nền tảng để kiểm soát hành động và lời nói, giúp con người không tạo nghiệp xấu và xây dựng nghiệp thiện.
Định: Thông qua sự tập trung tâm ý, con người giảm bớt sự xao động và các hành động xuất phát từ vô minh.
Tuệ: Là ánh sáng soi sáng bản chất vô thường, vô ngã giúp con người không bám chấp vào những nghiệp đã tạo.
Hành, với vai trò là mắt xích quan trọng trong chuỗi nhân duyên, không chỉ tạo ra nghiệp mà còn quyết định sự tiếp nối của vòng luân hồi. Nhận thức được điều này, chúng sinh có thể kiểm soát và chuyển hóa hành động của mình theo hướng thiện lành. Đây chính là bước đầu tiên và cũng là nền tảng quan trọng trên con đường giác ngộ, hướng đến sự giải thoát và chấm dứt khổ đau.